Περιγραφή

Ο στόχος του προγράμματος ήταν η καταγραφή, η ανάλυση και η σύνθεση της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης των 24 πόλεων-λιμανιών της Μαύρης Θάλασσας, οι οποίες σχημάτισαν μια ενοποιημένη αγορά και κατέστησαν τη Μαύρη θάλασσα τη μεγαλύτερη σιτοπαραγωγό περιοχή του κόσμου κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Θέτοντας στο κέντρο της ανάλυσης τη θαλάσσια περιοχή και τα λιμάνια της, η ανάλυση προχώρησε στην επισκόπηση του χώρου θεωρώντας την ραγδαία ανάπτυξη νέων πόλεων-λιμανιών ως κύριες εξαγωγικές πύλες, πέρα από τον κατακερματισμό των πολιτικών συνόρων και διαχωρισμών. Εξετάζοντας τη στεριά γύρω από τον θαλάσσιο χώρο της Μαύρης Θάλασσας, εντοπίζονται οι δραστηριότητες στην παράκτια περιοχή και την ενδοχώρα σε σχέση με τις πόλεις-λιμάνια καθώς και οι διασυνδέσεις με την παγκόσμια οικονομία που δημιούργησαν την ανάπτυξη, την σύγκλιση των αγορών και την ολοκλήρωσή τους στην παγκόσμια οικονομία.

Από μία κλειστή στις διεθνείς συναλλαγές «Οθωμανική λίμνη», από το τελευταίο τρίτο του 18ου αι., τα μαυροθαλασσίτικα παράλια στις αρχές του 20ού αιώνα είχαν μετασχηματιστεί σε μια παγκοσμιοποιημένη αγορά της Ανατολικής Μεσογείου με διασυνδέσεις στη Μεσόγειο, τις βορειοευρωπαϊκές θάλασσες, τον Ατλαντικό και τον Ινδικό ωκεανό. Παρόλη την ύπαρξη παλαιών πόλεων-λιμανιών στα νότια παράλια της Μαύρης Θάλασσας, όπως η Τραπεζούντα, με παράδοση αιώνων στο χερσαίο εμπόριο με κεντρική Ασία, Ιράν, Ινδία και Ινδικό ωκεανό από το τελευταίο τρίτο του 18ου αιώνα μέχρι τα τέλη του 19ου αι. πάνω από 20 νέες πόλεις-λιμάνια δημιουργήθηκαν/αναπτύχθηκαν σε ποταμούς και παράλια της δυτικής, βόρειας και ανατολικής ακτής (σημερινή Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουκρανία, Ρωσία, Γεωργία, Τουρκία).

Αυτές οι πόλεις-λιμάνια έγιναν πόλοι έλξης οικονομικής μετανάστευσης από όλο τον χώρο της κεντρικής και νότιο-ανατολικής Ευρώπης, ενώ κύριοι φορείς οικονομικής ενότητας αποδείχτηκαν οι μετακινούμενες επιχειρηματικές ομάδες των λεγόμενων λαών της κλασσικής διασποράς, Έλληνες, Εβραίοι, Αρμένιοι, και άλλων κεντροευρωπαϊκών ομάδων οι οποίοι πήραν τον έλεγχο του εξωτερικού εμπορίου και της ναυτιλίας καθώς και των διασυνδέσεων με την παγκόσμια οικονομία.

Οι διαφορετικές πολιτικές ενότητες, οι διαφορετικές γλώσσες και η κυριαρχία της Σοβιετικής Ένωσης στο χώρο της Μαύρης Θάλασσας στη διάρκεια του 20ού αι. σήμαινε ότι μέχρι πρόσφατα ήταν όχι μόνο δύσκολη αλλά σχεδόν αδύνατη η πρόσβαση στα αρχεία των τόπων αυτών. Το πρόγραμμα θα αναδείξει την ενότητα των αγορών στη περίοδο πριν τη Ρώσικη Επανάσταση και την πλήρη ένταξή τους στην παγκόσμια οικονομία στις αρχές του 20ούα αιώνα. Θα εξετάσει συνοπτικά και την ενότητα και επανένταξη της περιοχής στη διεθνή οικονομία στις αρχές του 21ου αιώνα.

ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 

Το πρόγραμμα συνέβαλε στην ανάπτυξη της έρευνας με τους ακόλουθους τρόπους :

1) Κατ 'αρχάς, με την εισαγωγή στις ιστορικές μελέτες της νοτιοανατολικής Ευρώπης, της Ιστορίας της Θάλασσας και της Ναυτιλιακής Οικονομικής Ιστορίας, η οποία έχει κατά τη διάρκεια των τελευταίων δέκα ετών απογειωθεί μαζί με την Παγκόσμια Ιστορία και την Παγκόσμια Οικονομική Ιστορία. Η ιστορία της Μαύρης Θάλασσας, ως το επίκεντρο της προτεινόμενης μελέτης, διερευνάται μέσω μιας διεπιστημονική οπτικής, συνδυάζοντας την οικονομική και κοινωνική ιστορία με τις κοινωνικές επιστήμες, την αρχιτεκτονική, τις μεταφορές, τη γεωγραφία και την ωκεανογραφία. Επικεντρωνόμαστε στις πόλεις λιμάνια της Μαύρης θάλασσας ως μια περιοχή που μετεξελίχθηκαν ως σημαντικές εξαγωγικές αγορές σιτηρών και πύλες οι οποίες συνδέθηκαν με την επέκταση των Ευρωπαϊκών μητροπόλεων μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση.

2) Δεύτερον, δημιουργήσαμε μια πλούσια και πολύπλευρη βάση δεδομένων και στατιστικές σειρές για τις πόλεις-λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας στην περιοχή ομογενοποιώντας και συνδυάζοντας αρχεία των διαφορετικών εθνικών γλωσσών σε μια κοινή γλώσσα. Συγκρίσεις με τον τρόπο αυτό μπορούν να γίνουν πλέον από την Ανατολική Ευρώπη με Ότι από τη Δυτική Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

3) Τρίτον, θεωρούμε ότι μία από τις πιο σημαντικές συνεισφορές του έργου  είναι η δημιουργία ενός δικτύου μεταξύ των ελληνικών και μαυροαθαλασσίτικων πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων. Το έργο αυτό  ενθαρρύνει τον εξωστρεφή προσανατολισμό των ελληνικών ακαδημαϊκών ιδρυμάτων, καθιστώντας τα κέντρα για τη μελέτη της οικονομίας και της κοινωνίας της περιχοής της Μαύρης θάλασσας. Η οργανωτική δομή του έργου  αποτελείται από ένα εσωτερικό δίκτυο (11 πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα στην Ελλάδα) με ένα εξωτερικό δίκτυο (20 αντίστοιχα ιδρύματα από τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, την Ουκρανία, Μολδαβία, τη Ρωσία, την Τουρκία τη Γεωργία, τη Νορβηγία, την Ιταλία, το Ισραήλ και τις Ηνωμένες Πολιτείες).

ΠΑΡΑΔΟΤΕΑ

A. Τα συνέδρια του Προγράμματος, συμμετοχή σε διεθνή συνέδρια, ημερίδες

 Διεξήχθησαν 3 διεθνή συνέδρια, στην Οδησσό (Σεπτέμβριος 2013), στην Κωνστάντζα και Βάρνα (Μάιος-Ιούνιος 2014) και στην Κωνσταντινούπολη (Σεπτέμβριος 2014). Σε αυτά αλλά και άλλα διεθνή συνέδρια παρουσιάστηκαν 114  ανακοινώσεις. Εγινε ένα εσωτερικό workshop όπου παρουσιάστηκε το έργο στον εξωτερικό αξιολογητή καθηγητή C.Knick Harley στην Αθήνα (Απρίλιος 2015) και  ένα workshop στο Ροστόβ-στον-Ντον τον (Ιούνιος 2015). 

B. Συγγραφή τόμων

Black Sea project working papers -  Πρόκειται για 13 τόμους (e-books) που περιλαμβάνουν μελέτες 80 συγγραφέων άνω των 4.000 σελίδων όπως παρακάτω:

1. Constantin Ardeleanu and Andreas Lyberatos (eds), Port-Cities of the western Black Sea coast and the Danube: Economic and Social Development in the long nineteenth century, Black Sea Working Papers, volume 1, published 2016, www.blacksea.gr
2. Evrydiki Sifneos, Oksana Iurkova and Valentina Shandra (eds), Port-Cities of the northern shore of the Black Sea:  Institutional, Economic and Social Development,  18^th – early 20^th Centuries, Black Sea History Project Working Papers, volume 2, under publication
3. Gelina Harlaftis, Victoria Konstantinova, Igor Lyman, Anna Sydorenko and Eka Tchkoidze (eds), Between grain and oil from the Azov to the Caucasus: the port-cities of the eastern coast of the Black Sea, late 18th – early 20th century,  Black Sea History Working Papers, volume 3, published 2020, www.blacksea.gr
4. Mikhail Davidov, Gelina Harlaftis, Vladimir Kulikov and Vladimir Morozan, The Economic Development of the Port–Cities of the Northern and Southern Black Sea Coast, 19th – Beginning of the 20^th Transport, Industry and Finance, Black Sea History Project Working Papers, volume 4, under publication
5. Edhem Eldem, Sophia Laiou, Vangelis Kechriotis (eds), The Economic and Social Development of the Port–Cities of the Southern Black Sea Coast and Hinterland, Late 18^th – Beginning of the 20^th century, Black Sea Working Papers, volume 5, published 2017, www.blacksea.gr
6. Vassilis Colonas, Alexandra Yerolympos and Athina Vitopoulou, Architecture and City planning in the Black Sea port-cities, Black Sea History Project Working Papers, volume 6, under publication
7. Maria Christina Chatziioannou (ed.), Linkages of the Black Sea with the West. Trade and immigration, Black Sea History Project Working Papers, volume 7, under publication
8. Socratis Petmezas, George Kostelenos and Alexandra Papadopoulou (eds), with the collaboration of Marios Emmanouil, The development of 24 Black Sea port-cities. A statistical approach, Black Sea History Project Working Papers, volume 8, under publication
9. Athanasios A. Pallis, Ioannis N. Theotokas, Maria Lekakou (eds), Black Sea Ports, Shipping and Cities in Modern Times. From Central Planning to Reintegration in the Global Economy, Black Sea History Project Working Papers, volume 9, under publication
10. Evrydiki Sifneos, Imperial Odessa: Peoples, Spaces, Identities, Black Sea History Project Working Papers, volume 10, under publication
11. Alexandra Papadopoulou, The intregration of the Black Sea markets to the Global Economy, 19th century, Black Sea History Project Working Papers, volume 11, under publication
12. Anna Sydorenko, The economic development of the crimean port-cities, second half of the 19th, beginning of the 20th century. Evpatoria, Sevastopol, Theodosia, Black Sea History Project Working Papers, volume 12, under publication
13. Iannis Carras and Eugene Chernukhin, The Balkan Merchants of Nezhin 17th-19th centuries, Black Sea History Project Working Papers, volume 13, under publication

Γ. Databases "Black Sea"

Η βάση δεδομένων αποτελείται από πέντε υπο-βάσεις που έχουν πάρει τα ονόματα από τον αρχαίο ελληνικό μύθο της Μαύρης Θάλασσας, την Αργοναυτική εκστρατεία. Με αυτόν τον τρόπο ο "Ιάσων" περιέχει τους επιχειρηματίες, η "Αργώ" τα πλοία, το "Χρυσόμαλλο Δέρας" τη διακίνηση του εμπορίου με πλοία, οι "Αργοναύτες" τους Έλληνες που έμειναν στη Μαύρη Θάλασσα, και ιδιαίτερα στην Οδησσό, και η "Μηδεία" εκείνους που έφυγαν από την Μαύρη Θάλασσα, τη μετανάστευση από την Οδησσό στο Μπουένος Άυρες.

1. Η υπο-βάση δεδομένων "Ιάσων" περιέχει 2.400 εγγραφές με ονόματα εμπόρων, πλοιοκτητών και τραπεζιτών που δραστηριοποιούνται στη Μαύρη Θάλασσα από τις αρχές του 19ου μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Η κάθε εγγραφή περιέχει επίθετο, όνομα, ημερομηνία γέννησης, εθνικότητα, επάγγελμα, γκίλντα, μέγεθος εισαγωγών και εξαγωγών και αρχείο/πηγή προέλευσης.
2. Η υποβάση δεδομένων "Αργώ" περιέχει 1.900 εγγραφές πλοίων νηολογημένων σε πόλεις της Μαύρης Θάλασσας. Η κάθε εγγραφή περιέχει το όνομα του πλοίου, τον τύπο, την χωρητικότητα, τη σημαία, τον τόπο ναυπήγησης, την ημερομηνία ναυπήγησης, τον καπετάνιο, τον τόπο νηολόγησης και αρχείο/πηγή προέλευσης. Οι δύο παραπάνω διασυνδεδεμένες υπο-βάσεις είναι δημοσιευμένες στο http://blacksea.gr/db/
3. Η υπο-βάση "Χρυσόμαλλο Δέρας", περιέχει 23.679 εγγραφές, ταξιδίων πλοίων από τις αρχές του 19ου μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Αφορά στις αφίξεις και αναχωρήσεις από Οδησσό και Κωνσταντινούπολη, καθώς και τις αφίξεις στα λιμάνια της Μασσαλίας και της Αγγλίας από τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας. Η κάθε εγγραφή περιέχει ημερομηνία άφιξης/αναχώρησης, όνομα πλοίου, σημαία, χωρητικότητα, τύπο, πόλη προέλευσης, είδος και ποσότητα φορτίου, έμπορο προς τον οποία απευθύνεται και αρχείο/πηγή προέλευσης. Η βάση βρίσκεται σε πρόγραμμα EXCELL.
4. Η υπο-βάση "Αργοναύτες" περιέχει 22.106 εγγραφές για βαπτίσεις, γάμους και θανάτους των Ελλήνων της Οδησσού από τις αρχές του 19ου μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Κάθε εγγραφή περιέχει ημερομηνία γεγονότος, επίθετο, όνομα, εθνικότητα, ηλικία, φύλο, όνομα γονέων, την ενασχόληση και την εθνικότητά τους, όνομα νονών/κουμπάρων και την εθνικότητά τους, και αιτία θανάτου. Η βάση βρίσκεται σε πρόγραμμα EXCELL.
5. Η υπο-βάση "Μήδεια" περιέχει 6.060 εγγραφές μεταναστών από την Οδησσό στο Μπουένος Άυρες. Η κάθε εγγραφή περιέχει όνοματεπώνυμο μετανάστη, εθνικότητα, τόπο προέλευσης, ηλικία, φύλο, πλοίο με το οποίο ταξιδεψε και από που ταξίδεψε. Η βάση βρίσκεται σε πρόγραμμα EXCELL.

Δ. Συνολικές στατιστικές

Η δημιουργία ιστορικών στατιστικών Black Sea Historical Statistics, περιέχει ναυτιλιακές στατιστικές καθώς και στατιστικές εισαγωγών και εξαγωγών σιτηρών για  όλα τα υπό εξέταση λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας. Πιο συγκεκριμένα οι στατιστικές περιλαμβάνουν για κάθε πόλη, συνολικό αριθμό αφίξεων πλοίων, χωρητικότητα, κατά σημαία και τύπο πλοίου, και οι εξαγωγές σιτηρών περιλαμβάνουν αναλυτικά στοιχεία για το είδος και την ποσότητα εξαγωγών σιτηρών για κάθε πόλη. Τα στοιχεία έχουν αντληθεί από πρωτογενείς πηγές από ρωσικές, ρουμανικές και βουλγαρικές στατιστικές καθώς και από τις στατιστικές που παρέχονται από τις βρετανικές και γαλλικές προξενικές εκθέσεις.  Μέρος των στατιστικών σειρών είναι αναρτημένο στο τμήμα "Στατιστικές" του Black Sea Port Cities - Interactive history, 1780s-1910s, http://blacksea.gr/en/cities. Οι στατιστικές σειρές βρίσκονται σε πρόγραμμα EXCELL.

Ε. Ιστοσελίδα www.blacksea.gr

Η ιστοσελίδα αποτελείται από 8  ενότητες: 1. Ηome, 2. Port Cities - Interactive History, 3. Conferences, 4. Books  5. Database 6. Black Sea project 7. Research team, 8. Bibliography

Στην 2η ενότητα το Black Sea Port Cities - Interactive history, 1780s-1910s, www.blacksea.gr, αποτελεί μια διαδραστική ηλεκτρονική ιστορία 24 πόλεων-λιμανιών (Bάρνα, Μπουργκάς, Κωνστάντζα, Βραίλα, Γαλάτσι, Νικολάγιεβ, Χερσώνα, Ευπατορία, Σεβαστούπολη, Θεοδοσία, Κέρτς, Βερντιάνσκ, Μαριούπολη, Ταγανρόγ, Ροστόβ-στον-Ντον, Νοβορωσσίσκ, Βατούμ, Τραπεζούντα, Κερασούντα, Σαμσούντα, Σινώπη, Κωνσταντινούπολη και Νίζνα -ως "χερσαίο λιμάνι") που έχει γραφεί από περισσότερους από 40 ιστορικούς από την Ουκρανία, τη Ρωσία, τη Γεωργία, την Τουρκία, τη Βουλγαρία, Ρουμανία, και Ελλάδα, όλοι ειδικοί στις πόλεις-λιμάνια. Περιέχει περισσότερα από  1.500 λήμματα -σε μορφή εγκυκλοπαιδικών λημμάτων- που καλύπτουν έναν όγκο πάνω από 2,500 σελίδες όλων των πόλεων-λιμανιών, με δεκάδες φωτογραφίες ανθρώπων και τόπων.  Ένας μεγάλος αριθμός λημμάτων στηρίζεται σε πρωτογενές αρχειακό υλικό, και κάθε λήμμα περιέχει βιβλιογραφία και αρχειακές πηγές. Τα λήμματα είναι στα αγγλικά, ρωσικά και ελληνικά. Για κάθε πόλη λιμάνι υπάρχουν λήμματα σε πέντε κατηγορίες:  1. Διοίκηση 2. Αστικό τοπίο και γεωγραφία, 3. Πολιτισμός και κοινότητα, 4. Οικονομία και υποδομές  5. Στατιστικές. Οι στατιστικές βασίζονται στο Black Sea Statistical series που δημιουργήθηκε από το πρόγραμμα και βασίζεται σε ρωσικές, ρουμανικές, βουλγαρικές, βρετανικές και γαλλικές στατιστικές.  

Στην 8η ενότητα περιλαμβάνεται η σχολιασμένη βιβλιογραφία

ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

Τα παραδοτέα του προγράμματος είναι σε τρεις γλώσσες και έχουν σχεδιαστεί για να χρησιμοποιούνται από ερευνητές, φοιτητές και άλλους ενδιαφερομένους. Ειδική μέριμνα λαμβάνεται ώστε διάφορες πτυχές της έρευνας μαζί με τη βάση δεδομένων και την ιστοσελίδα να είναι διαθέσιμες στο κοινό. Η βάση δεδομένων, η οποία περιλαμβάνει ποικίλα στοιχεία, από δημογραφικά δεδομένα, δεδομένα σχετικά με το σχεδιασμό των πόλεων, τις επιχειρηματικές ιστορίες, μικρό-και μακρό-στατιστικές σειρές, γεωγραφικές και περιβαλλοντικές πληροφορίες κλπ.  είναι διαθέσιμα για να χρησιμοποιηθούν για συγκριτικές προσεγγίσεις. Οι μελετητές με αυτόν τον τρόπο είναι σε θέση να αντλήσουν πληροφορίες από μια πολύ δύσκολη περιοχή, δεδομένα για συγκριτικές προσεγγίσεις και να εξεταστούν προοπτικά τάσεις στην παγκόσμια οικονομική ιστορία, την κοινωνική ιστορία, την αστική ανάπτυξη και την ανάπτυξη των λιμένων, της οικονομίας, της γεωγραφίας, του θαλάσσιου περιβάλλοντος κλπ.